Informatie gebouwen
Informatie gebouwen
Het orgel, gebouwd door Friedrich Leichel te Düsseldorf, wordt in 1878 geplaatst en in gebruik genomen. Restauraties en uitbreidingen worden uitgevoerd in 1925, 1940 en 1992. Bij de laatste restauratie is het orgel erkend als Rijksmonument. Het heeft 23 stemmen, verdeeld over twee klavieren en pedaal. Op 18 februari 2009 is het kabinetorgel, dat door Deetlef Onderhorst in 1762 gemaakt is, in de kerk geplaatst. Een kostbaar stukje cultureel erfgoed! Wie meer wil weten over de geschiedenis van dat instrument, de maker ervan en de tijd waarin het gebouwd is, kan terecht in het boekje “Als klanken uit de kast komen”, verkrijgbaar in ’t Kerkheem en bij de Stichting Vrienden van het kabinetorgel Onderhorst 1762. De Bennekomse kerk heeft een prachtige akoestiek en er worden zeer regelmatig concerten gegeven. 
DE OUDE OF SINT ALEXANDERKERK
‘ ...plek voor een lied en een gebed
en horen naar het oud verhaal
dat ons bestaan in kader zet….’
Kom binnen, wees welkom!….
Wie de laatste jaren niet in de Oude of Sint Alexanderkerk van Bennekom geweest is, zal bij
het betreden ervan een bijzondere ervaring ondergaan. Licht, ruimte, doorzicht. Er is van
voorjaar 2005 tot voorjaar 2006 ingrijpend en deskundig aan gewerkt en er is leiding gegeven
aan de grote groep vrijwilligers die veel tijd en werkkracht aan het project hebben gegeven.
De bouwhistoricus F.G.H.Hundertmark heeft veel speurwerk verricht en vondsten gedaan.
Er is veel hersteld en verbeterd. Bredere gangpaden zijn aangebracht, een deel van de banken
is opgeruimd. Oude tussenmuurtjes uit de 19e eeuw zijn weggebroken. De zijbeuken zijn weer
geheel tot hun recht gekomen. Het is een feest om er te zijn.
De oorsprongen en de jonge heilige….
Het verhaal over de Oude of Sint Alexanderkerk moet bepaald herschreven worden als het
gaat om de oorsprongen. Dat is duidelijk geworden in de loop van de restauratie van het kerkgebouw
in 2005-2006. Aan de hand van wat er onder de vloer is aangetroffen, kon vastgesteld
worden dat een er zaalkerkje van 20 m. bij 9 m. heeft gestaan, waarschijnlijk al vanaf eind 11e
of begin 12e eeuw, met meer dan waarschijnlijk een nog kleinere kerk of kapel vanaf begin
11e eeuw. Dat is de tijd, waarin door bemoeienis van de in Renkum geboren bisschop Meinwerk
van Paderborn, de jonge martelaar Alexander, gestorven in 161 te Rome, zijn naam aan
een beperkt aantal kerken in Duitsland gegeven heeft. In en rondom Wildeshausen bij Bremen.
In Nederland is dat alleen Bennekom, dat behoorde tot de goederen van bisschop Meinwerk
. Na de 11e eeuw is de naam van deze heilige nooit meer aan een kerk verbonden. Dat
geeft te denken over de ouderdom van de Bennekomse kerk!
Van puzzelstukjes tot een verhoogde toren….
Wie nu in de kerk kijkt naar de plaats van het middenschip tussen de pilaren en dan van de toren
tot aan het dwarsschip, die ziet wat de grootte van die ruimte was. Gegevens ontbreken en
het is een kwestie van puzzelstukjes in elkaar proberen te passen. De oudste geschreven documenten
dateren uit de 13e eeuw. In een acte uit het jaar 1288 is sprake van de kerk van Bennekom.
Toen werd die kerk en het gebied erom heen verkocht aan het Kapittel van Sint-Jan in
Utrecht, Uit het bouwhistorisch onderzoek is gebleken dat de toren is gebouwd in 1290, aan
de westzijde. Die toren reikte toen tot aan de bovenste sierlijst. In 1360, na een gedeeltelijke
verwoesting, is de oostzijde hersteld en voorzien van een koorruimte. In 1463 wordt aan de
zuidzijde van het koor een zijkapel gebouwd. De toren wordt dan verhoogd tot de hoogte zoals
die nu is. In datzelfde jaar wordt een zijaltaar of vicarie aangebracht, in de jaren daarna gevolgd
door nog twee altaren. Aan elk van die altaren of vicarieën was een priester of vicaris
verbonden.
Zijbeuken en een trage Reformatie….
In 1542 wordt het oude zaalkerkje afgebroken en in etappes, veroorzaakt door politieke omstandigheden,
komen dan de zijbeuken tot stand. De toren raakt dan aan drie kanten ingesloten.
Er waren nog andere plannen gemaakt, o.a. een groter koor, maar de middelen gaan ontbreken
en Gelderland wordt ingelijfd in het Rijk van Karel de Vijfde. Einde van de onderneming.
Opmerkelijk zijn de kraagstenen met een aantal fasen uit de bouwwerkzaamheden van
1542-1543. Ze vormen met elkaar een stripverhaal. De Reformatie is slechts langzaam op
gang gekomen in Bennekom. Qua vormen en uiterlijkheden blijft veel bij het oude. Pas in
1641 worden de laatste voorwerpen van de oude eredienst verwijderd, waaronder een groot
crucifix.
Begraven in de kerk tot 1828….
Van onder de houten vloer die in 1930 is aangebracht en die bij de laatste restauratie is weggebroken,
zijn meerdere monumentale grafzerken tevoorschijn gekomen. Ze behoren bij
graven van de familie Toe Boecop van Harslo. Aangezien deze zerken in het verleden
ook al verplaatst waren, kon men die nu met goed recht op een zichtbare en eervolle plek
brengen: de zuiderzijbeuk. De graven bevinden zich in grafkelders onder de vloer van het
voormalige koor en dateren uit de eerste jaren van de 17e eeuw.
Het kerkgebouw blijft in de daarop volgende tijden ongewijzigd. Tot 1828 is het gangbaar om
in de kerk te begraven. Vanaf 1829 wordt de algemene begraafplaats in gebruik genomen.
Het grote dwarsschip en het orgel….
Zeer ingrijpend is de verbouwing van de kerk in 1856-1857. Het koor en de zijkapel worden
afgebroken om ruimte te maken voor een groot dwarsschip dat plaats biedt aan de Bennekomse
kerkgangers. De 18e-eeuwse herenbanken
krijgen nu een nieuwe plaats tegen de westmuren van de nieuwbouw. Ze behoren oorspronkelijk
toe aan de bewoners van Harslo, Nergena en Hoekelum.
Het orgel, gebouwd door Friedrich Leichel te Düsseldorf, wordt in 1878 geplaatst en in gebruik
genomen. Restauraties en uitbreidingen worden uitgevoerd in 1925, 1940 en 1992. Bij
de laatste restauratie is het orgel erkend als Rijksmonument. Het heeft 23 stemmen, verdeeld
over twee klavieren en pedaal.
Op 18 februari 2009 is het kabinetorgel, dat door Deetlef Onderhorst in 1762 gemaakt is, in
de kerk geplaatst. Een kostbaar stukje cultureel erfgoed! Wie meer wil weten over de geschiedenis
van dat instrument, de maker ervan en de tijd waarin het gebouwd is, kan terecht in het
boekje “Als klanken uit de kast komen”, verkrijgbaar in ’t Kerkheem en bij de Stichting
Vrienden van het kabinetorgel Onderhorst 1762. De Bennekomse kerk heeft een prachtige
akoestiek en er worden zeer regelmatig concerten gegeven.
Eind van de ene eeuw en begin van de andere….roerig en bewogen.
Tussen 1886-1887 en 1914 kent Bennekom en dus ook de Oude of Sint Alexanderkerk tweemaal
een zeer roerige en bewogen fase: die van het ontstaan van de Gereformeerde Kerken
in Nederland, mede onder leiding van de Bennekomse predikant ds.E.Eisma en die
van de aanwezigheid en de invloed van ds.J.P.Paauwe (1907-1914), de voorganger die
model heeft gestaan voor de predikant in het boek ‘Knielen in een bed violen’ van Jan
Siebelink.
Het meubilair, de klokken en de kostersteen….
Het huidige kerkmeubilair (kansel, lambriseringen, banken) dateert uit 1930 en komt uit de
werkplaats van het Bennekomse bedrijf Kleinrensink. Na de restauratie van 2005-2006 zijn
een nieuwe avondmaalstafel, een nieuw doopvont en een nieuwe lezenaar geplaatst.
De twee klokken in de toren werden 30 december 1942 door de bezetter in beslag genomen.
Na de oorlog is er één teruggevonden. Deze werd gegoten in 1650. De andere, gegoten in
1613, bleef onvindbaar. Daarvan is naar oude gegevens een kopie gemaakt.
Buiten voor de kerk, rechts van de hoofdingang, ligt de kostersteen, van ouds ook wel “roepsteen”
genoemd. Deze steen werd jarenlang na de kerkdiensten door de koster gebruikt bij het
voorlezen van het lokale nieuws.
Ten slotte…
Het is boeiend om te zien hoe een kleine dorpskerk een veelkleurige en bewogen geschiedenis
kan hebben. Wie er meer over wil weten, kan terecht in het boekje “Een baken in de tijd” ~
Het verhaal rondom de dorpskerk van Bennekom door de eeuwen heen, 2007. Verkrijgbaar in
’t Kerkheem. Wie meer over Bennekom in het algemeen wil weten, leze “Dit is Bennekom”
~ Verleden, heden en toekomst van een bijzonder dorp, Historische Vereniging Oud-Bennekom,
2006.
Jan R.F.Heine
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kerkelijkcentrum 't Kerkheem
Het kerkelijkcentrum 't Kerkheem bevat verschillende zalen. Er zijn twee grote zalen geschikt voor bijeenkomsten voor ongeveer 140 personen per zaal en twee kleinere zalen voor bijeenkomsten voor ongeveer 35 personen per zaal. Tevens is er een modern ingerichte keuken waar koffie, thee en andere (fris) dranken te verkrijgen zijn.
Primair is 't Kerkheem bedoeld voor aktiviteiten van de gemeente zoals catechisaties, wijkavonden, jeugdwerk, vergaderingen, zangkoren etc. Ook wordt het gebouw veel gebruikt voor rouwdiensten. Daarnaast bestaat er gelegenheid voor het huren van ruimte voor andere aktiviteiten zoals het houden van recepties, vergaderingen, verjaardagsbijeenkomsten ect. Voor catering kan gezorgd worden. 't Kerkheem ligt centraal in het dorp en er is voldoende parkeergelegenheid in de directe omgeving.
     
Postadres :
't Kerkheem
Postbus 185
6720 AD Bennekom
Bezoekadres:
Kerkhoflaan 34
6721 EZ Bennekom
Tel. 431 929
E mail:koster@hervormd-bennekom.nl
Jeanet Threels beheerder
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kabinetorgel
Beschrijving van het instrument.
Het instrument is gebouwd door Dethleff Onderhorst en hij signeerde het instrument met:
‘Dethleff Onderhorst, Meester Orgelmaaker Amsterdam 1762’.
Het meubel heeft de vorm van een schrijfkabinet. Het is uitgevoerd in eiken en met noten gefineerd. Het kabinet wordt bekroond door een harpspelende David, geflankeerd door twee musicerende engelen.
Het heeft de volgende dispositie
Holpijp 8’ B/D
Prestant 8’ D
Prestant 4’ B/D
Fluit 4’ B/D
Octaaf 2’ B/D
Quint 11/3’ B
Sesquialter II D
Tremulant
Aangehangen pedaal C – f manuaalomvang C – d’’’
Het orgel is beschreven door Dr. A.J. Gierveld in diens dissertatie Het Nederlandse huisorgel in de 17e en 18e eeuw (1977), p. 253 en 254, nummer 252 huisorgelcatalogus. Onderstaande beknopte gegevens over de orgelmaker en zijn werk zijn hieraan ontleend.
Didelof (Deetlef) Onderhorst werd in 1715/1716 geboren. Hij was afkomstig uit het Duitse Holsteyn. In 1749 ging hij te Amsterdam in ondertrouw. Hij woonde en werkte hoofdzakelijk in Amsterdam (met een korte onderbreking in Den Haag in 1763). Zijn werk bestaat in hoofdzaak uit onderhoud en vernieuwing van kerkorgels en de bouw van huisorgels. Er is stilistische verwantschap met het werk van Christian Müller en met het werk van J. S. Strümphler aanwijsbaar. Zijn sterfdatum is onbekend.
Hij mag worden beschouwd als een begaafd orgelmaker. We citeren Gierveld uit zijn dissertatie, pagina 33:
Voor de periode van 1750 tot 1770 kom ik o.a. tot de volgende conclusies:
1. Amsterdam was het enige centrum van betekenis.
2. Deetlef Onderhorst moet als de belangrijkste bouwer beschouwd worden.
Restauratie
Onderhorst maakte tenminste zestien kabinetorgels. Daarvan gingen er acht verloren. Ook een deel van de nog bestaande instrumenten heeft de duur der eeuwen niet gaaf overleefd. Dit orgel uit 1762 is, mede door de grote zorg van de vroegere bezitters, nagenoeg origineel en werd niet eerder gerestaureerd. Het is thans onbespeelbaar.
Daarom zijn er plannen uitgewerkt voor een zorgvuldige restauratie. Deze plannen hebben als grondhouding terughoudendheid en piëteitvol. Want: Adel verplicht.
Met het restauratiewerk wordt op korte termijn begonnen en zal worden uitgevoerd door de firma Flentrop Orgelbouw bv. te Zaandam. Als adviseur is aangetrokken de heer Jan Jongepier te Leeuwarden.
Vanuit onze Hervormde gemeente wordt het project, al vanaf de verwerving in 2004, gecoördineerd door de voor dit doel opgerichte ‘Stichting Kabinetorgel 1762 Onderhorst ‘.
Tijdens het reeds afgelegde traject verkreeg het kabinetorgel de status van Rijksmonument.
Voor meer informatie kunt u mailen naar wouter.hol@zonnet.nl
januari, 2008
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ichthuskerk
.JPG)
De Ichthuskerk
De Hervormde gemeente van Bennekom kende in de jaren '50 van de vorige eeuw, door de vele nieuwe, vaak van buiten dit dorp komende inwoners, een ongekende groei.
Voor de gemeente op zich een plezierig gebeuren, maar al gauw kreeg men te kampen met ruimte gebrek. In het noordelijke gedeelte van Bennekom lag een geschikt stuk grond voor de bouw van een tweede hervormde kerk.
Het beschikbare terrein, gelegen op de hoek van de Laarweg en de Korenlaan, was eigendom van de Hervormde gemeente Bennekom en leende zich uitstekend voor de bouw van deze kerk.
Het werk werd gegund aan de 'Bouw en Handelsmaatschappij de Vechtstreek' te Gouda voor een bedrag van Fl. 118.750,= ( ca. € 54.000,=).
De totale bouw, incl. verwarming, verlichting, preekstoel, banken, doopvont en avondmaalstafel, maar zonder het orgel en gebrandschilderde raam, bedroeg Fl. 176.000,= ( ca. € 80.000,=).
Na jaren van Kerkbouwactie, ter financiering van de bouw van de kerk en bijgebouwen, kon op 1 juli 1961 begonnen worden met het graafwerk en werd op 19 juli 1961 de eerste steen gelegd. Door voortreffelijk samenspel en grote voortvarendheid kon een snelle bouw mogelijk worden. Op 22 december 1961 werd door de architect, de heer Hoeks uit Den Haag, de sleutel overgedragen aan ds. P. Steegman, voorzitter van de bouwcommissie. Ds. P. Steegman droeg de sleutel weer over aan de heer van Beek, voorzitter van de Kerkvoogdij. Deze dankte allen die in voortreffelijk samenspel deze bouw tot stand hebben gebracht. De heer van Beek droeg op zijn beurt de sleutel over aan de voorzitter van de Centrale Kerkenraad, ds. C. Vos. In zijn toespraak sprak deze de wens uit dat de Allerhoogste in dit kerkgebouw de aanbidding, de lof en dank moge ontvangen.
Burgermeester Oldenhof wenste de gemeente geluk met de ingebruikname van dit mooie kerkgebouw.
Andere sprekers waren de afgevaardigde van de Classis, ds. J. v.d. Heuvel, en ds. H. v. d. Elskamp van de Gereformeerde kerk. De Chr. Ger. kerk werd vertegenwoordigd door de heer E. van Steenbergen.
Daarna werd een kerkdienst gehouden waarin voorging Ds. P.D. Steegman. Als tekst voor de prediking had hij het woord uit Filemon 2 gekozen:' en aan de gemeente die bij u thuis samenkomt'.
Het Christelijk weekblad “De Spiegel” wijdde een artikel aan de bouw van deze kerk, het was in die tijd een voorbeeld, als de goedkoopste kerk van Nederland.
Het eerste orgel was een elektronisch orgel, wat op een galerij geplaatst was in de hoek waar nu het pijporgel staat.
Op 19 april 1967 werd het door de firma Koff uit Utrecht gebouwde pijporgel in gebruik genomen. Op de wand achter de preekstoel is eind 1975 een reliëf aangebracht. Het is het laatste monumentale kunstwerk dat werd ontworpen door Lex van Voorst, voorstellende de drie kruisen op de heuvel Golgotha, met Het Kruis in het midden. Bewust is het reliëf geplaatst achter de kansel dicht bij het raam, zodat het licht dat door het raam naar binnen valt het aangebrachte accentueert.
De linkerwand van de kerkzaal is geheel van glas-in-lood.( 13 ramen van 1.15 m. breed en 3. hoog, één motief vormend, nml. het Vis motief. Ichthus = vis. De kerk heeft hierdoor tot naam ontvangen, 'de Ichthuskerk'.
Het woord 'Ichthus' is gevormd uit de beginletters van de Griekse woorden: Ieous Christos Theou Yios Sootér, die in het Nederlands betekenen: Jezus Christus Gods Zoon Verlosser.
bronnen: artikel in de Gemeentegids van2008-2010 van M. v.d. Bosch en
kranten artikelen van 2 (Edese ?) kranten.
Piet in 't Hout
|
